Sıtma, her yıl 600.000’den fazla kişinin hayatını kaybetmesine neden olan ve sivrisinekler yoluyla bulaşan en tehlikeli hastalıklardan biri.
Dünya Sağlık Örgütü’nün (WHO) 2023 yılı verilerine göre, dünya genelinde yaklaşık 263 milyon sıtma vakası tespit edildi. Ancak bilim insanları, bu hastalıkla mücadelede umut verici bir gelişmeye imza attı.
Laboratuvar çalışmaları, “nitisinon” adlı ilacın, insan kanını sivrisinekler için ölümcül bir hale getirebileceğini ortaya koydu. Bu çarpıcı sonuçlar, 26 Mart’ta “Science Translational Medicine” dergisinde yayımlandı.
Bir kaç saat sonra ölmesine neden oluyor
Kanda bulunan etken madde, küçük miktarlarla bile sivrisineklerin ısırmasından birkaç saat sonra ölmesine yol açıyor. Şu an için ilaç, ABD’de yalnızca nadir metabolik hastalıkların tedavisi amacıyla onaylanmış durumda. Ancak bu yeni keşif, sivrisineklerin taşıdığı hastalıklarla küresel mücadelede devrim niteliğinde bir uygulamanın önünü açabilecek bir umut ışığı olarak görülüyor.
Araştırma ekibi, nitisinonun sıtma parazitlerini taşıyan Anopheles gambiae türü dişi sivrisinek üzerindeki etkilerini inceledi. Çalışmalar, ilacın, sivrisineklerin kan emerek sindirim yapması için gerekli olan merkezi bir enzimi bloke ettiğini ortaya koydu.
Uzmanlar, ilacın, sivrisineklerin yaşı veya böcek ilaçlarına karşı dirençli olup olmalarından bağımsız olarak etkili olduğunu vurguluyor. Düşük, terapötik dozlarda bile, nitisinonun, daha önce kullanılan antiparaziter ilaç ivermektin’e kıyasla daha güçlü bir etkiye sahip olduğu tespit edildi. Ayrıca ilacın etkisinin, ilk dozdan sonra 16 güne kadar devam ettiği belirtildi.
Nitisinon, sıtma enfeksiyonuna karşı doğrudan koruma sağlamasa da, sivrisinekleri üremeden önce öldürerek taşıyıcı popülasyonunun önemli ölçüde azalmasını sağlayabilir. Bu durum, enfeksiyon zincirini kırma potansiyeli sunuyor. Tıpkı sürü bağışıklığına dayanan aşılarda olduğu gibi, ilacın gücü bireysel korumadan ziyade toplu etkisinde yatıyor. Bu yöntemle, bir toplum olarak hastalığın yayılması etkili bir şekilde kontrol altına alınabilir.
İla. umut vadediyor
İlaç, mevcut tedbirlerle entegre edildiğinde değerli bir araç olarak öne çıkabilir. Böcek ilacıyla işlem görmüş cibinlikler, sıtma önleyici ilaçlar ve aşılar gibi yöntemlerle birlikte kullanılması, sivrisineklerin geleneksel koruma yöntemlerine direnç gösterdiği bölgelerde özellikle umut vadeden bir yaklaşım olarak değerlendiriliyor.
Nitisinon tedavisinin yıllık maliyetinin 380.000 dolara kadar çıkabileceği belirtiliyor. Bu yüksek maliyet, ilacın yaygın kullanımını sınırlayan önemli bir etken. Ancak araştırmacı Acosta Serrano, etkin maddeye olan ilginin artması durumunda maliyetlerin yüzde 80’e kadar düşebileceğini öngörüyor.
Johns Hopkins Bloomberg Halk Sağlığı Okulu’ndan moleküler biyolog George Dimopoulos ise, National Geographic’e verdiği demeçte şunları söyledi: “Sıtma, bir yoksulluk hastalığıdır. Pahalı veya karmaşık olan hiçbir şey işe yaramaz. Özellikle bu tür bir müdahale yöntemi, bireyi sıtmadan korumak yerine toplumu korumayı hedefliyor.”
Dünya nüfusunun yaklaşık yarısı, sıtma riskinin yüksek olduğu bölgelerde yaşıyor. Sahra Altı Afrika ve Hindistan, hastalığın en yoğun görüldüğü yerler arasında yer alıyor. Sıtma, büyük ölçüde yoksulluk içinde yaşayan bireyleri etkiliyor; çünkü mevcut etkili önleme ve tedavi yöntemlerine rağmen, gelişmekte olan ülkelerde birçok insan bu hizmetlere erişim sağlayamıyor.
